KANTTEKENING
 

De meeste mensen deugen

Begin september verscheen “De meeste mensen deugen - een nieuwe geschiedenis van de mens” van Rutger Bregman. Z’n vader ken ik. Hij was als predikant van de Oude Kerk m’n gewaardeerde collega indertijd in Soest.

Het boek van Bregman junior verscheen precies op tijd. Er was vóór het nieuwe seizoen in het kerkenwerk van start ging nog net kans om het te lezen. En dat deed ik ademloos. Bregman betoogt dat het denken in onze maatschappij teveel gedreven wordt door een negatief mensbeeld. Een mensbeeld dat werkt als een zichzelf vervullende profetie. Wie uitgaat van het slechte in de mens, is geneigd om een ander van meet af aan te benaderen vanuit argwaan en wantrouwen. Dat schept een kloof. Een kloof tussen mensen en groepen. Een kloof die machthebbers de kans geeft om burgers van bovenaf te controleren. Zouden ze dat niet doen, dan zou iedereen immers op grote schaal misbruik maken van het systeem, is het idee. 
‘Dat idee is onzin!’ stelt Bregman. Aan de hand van verhalen en wetenschappelijk onderzoek laat hij zien hoe de overgrote meerder- heid van de mensen over het algemeen best van goede wil is. Bijvoorbeeld: toen op 11 september 2001 de Twin Towers brandden liepen duizenden mensen daarbinnen geduldig de trappen af, ook al wisten ze dat ze in gevaar waren. Ze liepen elkaar niet egoïstisch onder de voet. Rampen brengen niet het slechtste, maar het beste in de mens naar boven. Kortom: er is alle grond voor een positief mens- beeld. En Bregman trekt dat door. Geef mensen vertrouwen en verantwoordelijkheid en je stimuleert hen het goede te willen en te doen.
Nu is dat is niet helemaal nieuw. In de pedagogiek wordt allang goed gedrag liever beloond dan dat slecht gedrag wordt bestraft. En natuurlijk kun je andere kanttekeningen zetten bij punten die Bregman maakt. Het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Er is ook zoiets als geschonden vertrouwen dat niet te repareren breuken veroorzaakt. Het leven en de maatschappij zit er vol van en het werkt door van wereldschaal tot in ieders eigen levensverhaal. En zo hoorde ik ook van kanttekeningen bij Bregman’s betoog vanuit orthodox- christelijke hoek: hij breekt met de bekende leerstelling dat de mens geneigd zou zijn tot alle kwaad. Z’n hele idee zou onbijbels en onwaar zijn.
Het evangelie houdt ons inderdaad een kritische spiegel voor. We schieten vaak te kort. Maar is daarmee alles gezegd? De oude catechismus (‘onbe-kwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’) te ver doortrekken, kan verlammen. Als we toch niet te veranderen zijn, waarom het dan nog proberen? Maar dàt is toch niet waar het evangelie op uit is? Wel, daar heeft domineeszoon Bregman z’n afkomst toch niet verraden. In de tien (!) leef-regels die hij z’n lezers meegeeft wordt de Bergrede meermaals aangehaald. Het evangelie is er op uit om mensen weer op de voeten te zetten. Vertrouwen aanreiken waar dat ontbreekt is een belangrijke missie voor Jezus. Het positieve in ons raken, zodat we weer met hernieuwde moed kunnen leven.Het is fascinerend Bregman te lezen en te volgen hoe hij dat doet in “De meeste mensen deugen.”
Een nieuw perspectief dat een nieuwe realiteit kan scheppen.

Ds. Pieter Goedendorp